Digər məqalələrimizdə ətraflı şəkildə araşdırdığımız “qüsurlu” və ya “rudiment” orqanlar iddiasının ən son əsaslarından biri də “Tullantı DNT” (“Junk DNA”) anlayışı idi.

Rudiment orqanlar əfsanəsi 20-ci əsrin ikinci yarısından etibarən çökməyə başladı. Funksiyasız olduğu deyilən orqanların əhəmiyyətli funksiyaları olduğu kəşf edildiyi zaman bu əfsanə də müdafiə edilməsi imkansız hala gəldi. Lakin həmin əfsanənin propaqanda gücündən məhrum qalmaq istəməyən təkamülçülər bunun yeni bir versiyasına əl atdılar. Bu yeni versiya bədəndəki orqanların deyil, orqanları kodlayan genetik materialın bir qisminin “rudiment” olduğu formasında idi. İşlədilən ifadə isə “rudiment” deyil, “tullantı halına gəlmiş” idi.

Sözügedən “tullantı” ifadəsi bütün canlıların genetik məlumatını kodlayan nəhəng DNT molekulunun bəzi hissələri üçün işlədildi. Təkamülçü iddiaya əsasən, DNT-in olduqca böyük bir bölümü funksional deyildi. Təkamülçülər bu funksiyasız qismlərin keçmişdəki dırnaqarası təkamül prosesində işə yaradığını, lakin zaman keçdikcə “tullantıya çevrildiyi”ni irəli sürdülər. İddianın darvinizmlə olan paralelliyi çox açıq görünürdü və buna görə də, “Tullantı DNT” anlayışı qısa bir zamanda elmi ədəbiyyatın tez-tez təkrarlanan terminlərindən birinə çevrildi. Lakin rudiment orqanlar hekayəsinin bu yeni versiyasının ömrü o qədər də uzun olmadı. Xüsusilə, 2001-ci ildə nəticələri açıqlanan İnsan Genomu Proyekti ilə birlikdə “Tullantı DNT” iddiasının yalnışlığı elm dünyası daxilində yüksək səslə ifadə edilməyə başlandı. Vaşinqton Universitetindən təkamülçü elm adamı Even Eyxler “tullantı DNT ifadəsi bizim məlumatsızlığımızın əks olunmasından başqa bir şey deyil” etirafını edirdi¹.

Bunun səbəbi tullantı DNT deyilən bölgələrin də funksional olduğunun yavaş-yavaş başa düşülməsi idi. İndi, tullantı DNT əfsanəsinin necə doğulub necə çökdüyünü incələyək.

Kodlamayan DNT-in Tullantı Zənn Edilməsi

Təkamülçülərin yol verdikləri bu yalnışlığın anlaşılması üçün ilk əvvəl DNT-in quruluşu haqqında məlumat vermək gərəkdir.

Bütün canlı hüceyrələrində mövcud olan nəhəng molekulyar zəncir olan DNT molekulu özündə ehtiva etdiyi genetik məlumatdan dolayı çox zaman “məlumat bankı” adlandırılır. Molekul həmçinin bu məlumatların bədənlə əlaqədar fəaliyyətlərdə istifadəsini tənzimləyən bir genetik koda sahibdir. DNT molekulunun mənşəyini açıqlamaq məqsədilə göstərilən bütün təkamülçü səylər nəticə verməmiş, bu molekuldakı məlumatın təsadüfi olaraq əmələ gəlməyəcəyi məlum olmuşdur. DNT molekulu bariz bir şəkildə üstün yaradılış nümunəsidir.

DNT üzərində fiziki xüsusiyyətlərimizin və fizioloji fəaliyyətlərimizin məlumatını kodlayan müəyyən bölgələrə “genlər” deyilir. Bu genlər fərqli zülalların kodlanmasında rol oynayır və həyatımızın davam etməsini təmin edir. Lakin genlərimizin hamısı DNT-mizin təqribən 10 %-ini təşkil edir. DNT-in yerdə qalan daha böyük qismi isə zülal kodlamadığı üçün “kodlamayan DNT” olaraq adlandırılır.

Kodlamayan DNT-i də öz daxilində bəzi kateqoriyalara ayırmaq mümkündür. Kodlamayan DNT-yə bəzən genlər arasında yerləşdirilmiş şəkildə rast gəlinir və bunlar “intron” adlanır. Kodlamayan DNT-lərin digər bir qismi isə eyni nukleotid ardıcıllığının ard-arda sıralanması ilə əmələ gəlmiş daha uzun zəncirlər meydana gətirir. Bunlar “təkrarlı (repetitive) DNT” adlanır. Əgər kodlamayan DNT üzərindəki nukleotidlər təkrarlanan ardıcıllıqların əvəzinə genlərdəki kompleks ardıcıllığı əks etdirəcək şəkildə düzülüblərsə, onda “saxta gen” (pseudogene) olaraq adlandırılırlar.

Təkamülçülər zülal kodlamayan bu hissələri ümumi şəkildə “Junk DNA” (“Tullantı DNT”) adı altında toplamış və bunların dırnaqarası təkamül prosesindən geridə qalmış lazımsız yığınlar olduğunu irəli sürmüşlər. Halbuki bunun məntiqi cəhətdən xətalı bir yanaşma olduğu çox açıqdır. Çünki bu DNT bölümlərinin zülal kodlamamağı bunların fəaliyyətdən kənar olduğunu göstərməz. Bunların funksiyalarını öyrənmək üçün üzərlərində aparılacaq araşdırmaların nəticələrini gözləmək lazımdır. Elmi yanaşma bunu tələb edir. Lakin təkamülçü ön-mühakimələr bu məntiqin tətbiq edilməsinə mane olmuş, cəmiyyəti illərlə tullantı DNT iddialarıyla yanıldacaq xəbərlərə yol açmışdır. Ancaq xüsusilə son on ildə aparılan araşdırmalar bu iddiaların xəyaldan başqa bir şey olmadığını göstərərək təkamülçüləri təkzib etmişdir. Çünki kodlamayan DNT bölmələrinin təkamülçülərin iddia etdiyi kimi “tullantı” deyil, tam əksinə, “genomik xəzinə” olduğu anlaşılmışdır².

Çikaqo Universitetinin doktoru və anti-təkamül hərəkatının öndə gedən tərəfdarlarından biri olan Dr. Pol Nelson “Tullantı Alveri Artıq Bitib” (“The Junk Dealer Ain’t Selling That No More”) sərlövhəli məqaləsində təkamülçülərin tullantı DNT iddialarının çöküşünü bu cümlələrlə açıqlayır:

“(Ateizm tərəfdarlarından) Karl Saqan “Shadows of Forgotten Ancestors” (“Unudulmuş Əcdadların Kölgələri”) adlı kitabında “genetik tullantı”nın, DNT-dəki “artıqlıqlar, kəkələmələr (lazımsız təkrarlar) və yamsılana bilməyəcək səfehliklər”in həyatın təməlində dərin qüsurlar olduğunu isbat etdiyini irəli sürmüşdü. Bu kimi şərhlərə biologiya ədəbiyyatında get-gedə daha az rast gəlinir. Bəs nə üçün? Çünki artıq genetiklər genetik xarabalıq olaraq tanınan hissələrin funksiyalarını kəşf edirlər”³.

İndi isə “Tullantı DNT”-in əslində heç də tullantı olmadığının necə kəşf edildiyini incələyək…

1. Kodlamayan DNT-in nukleotid ardıcıllığında dil qabiliyyəti ilə əlaqədar kodlama kriteriyası tapıldı

1994-cü ildə Harvard Tibb Fakültəsinin molekulyar bioloqları ilə Boston Universitetindən fiziklərin gerçəkləşdirdiyi müştərək araşdırmada kodlamayan DNT ilə əlaqədar təəccübləndirici bir nəticə əldə edildi. Araşdırmaçılar müxtəlif canlılardan əldə edilən və 50.000 əsas cütlük ehtiva edən 37 DNT ardıcıllığını incələmiş və nukleotidlərin sıralanmasında müəyyən qanunauyğunluqların olub-olmamasını araşdırmışlar. Bu tədqiqat nəticəsində insan DNT-ində 90 % yer tutan dırnaqarası tullantı DNT-in insan dilinə xas bir xüsusiyyətə sahib olduğu məlum oldu⁴. Buna əsasən, yer üzündə danışılan bütün dillərdə rast gəlinən ortaq bir kodlama kriteriyasına insan DNT-ində sıralanan nukleotidlərdə də rast gəlinmişdi. Şübhəsiz ki, bu kəşf dırnaqarası tullantı DNT-dəki informasiyanın təsadüfən yığıldığı tezisinə deyil, həyatın üstün bir yaradılış ilə var olduğu gerçəyinə dəstək verirdi.

2. Təkrarlayan heteroxromatin təəccübləndirici bir funksionallıq sərgilədi: ayrı-ayrılıqda mənasız kimi görünən nukleotidlər birlikdə əhəmiyyətli vəzifələr icra edir və meyoz bölünmədə iştirak edirlər

Yaxın bir keçmişə qədər tullantı DNT olduğu zənn edilən, lakin elm adamlarının funksiyalarını yeni kəşf etməyə başladıqları DNT sıralamalarından biri də heteroxromatindir. Bu, DNT-də çox miqdarda təkrarlanan bir koddur. Hər hansı bir zülalın istehsalından məsul olduğu üzə çıxmadığı üçün uzun müddət “tullantı DNT” olaraq adlandırılmışdır.

Reno və Qasser (İsveç Təcrübi Xərçəng Tədqiqatı İnstitutu) heteroxromatin üçün belə şərh verirlər:

“Genomda diqqətəlayiq şəkildə təmsil edilmiş olmasına baxmayaraq (insan hüceyrələrinin 15%-i və milçək hüceyrələrinin təqribən 30%-i), heteroxromatin hər zaman “tullantı DNT”, yəni hüceyrəyə heç bir faydası olmayan DNT olaraq qəbul edilmişdir”⁵.

Lakin son çalışmalar heteroxromatinin də əhəmiyyətli funksional vəzifələri olduğunu üzə çıxardı. Molekulyar Tibbi Elmlər İnstitutundan Emil Zakerkandl bu barədə belə dedi:

“Ayrı-ayrılıqda funksional olmayan nukleotidləri bir yerə gətirdiyiniz zaman funksional hala gələn nukleotidlər qrupu əldə edə bilərsiniz. Xromatinə aid olan nukleotidlər isə buna bir nümunədir. Keçmişdə heteroxromatinin tullantı olduğunu iddia edən görüşlərin əksinə, bu gün bu sahədə aktiv çalışan bir çox insan DNT-in sözügedən qisminin çox mühüm funksional vəzifələri olduğuna şübhə etmir… Nukleotidlər ayrı-ayrılıqda tullantı ola bilərlər, amma birlikdə olanda qızıldırlar”⁶.

Heteroxromatinin bu cür “kollektiv” funksiyalarından biri də meyoz bölünmədə aşkar edildi. Bununla bərabər, süni xromosom çalışmaları da DNT-in bu bölümünün fərqli funksiyaları olduğunu ortaya qoydu⁷.

3. Araşdırmaçılar kodlamayan DNT ilə hüceyrə nüvəsi arasındakı əlaqəni üzə çıxardılar. Bu irəliləyişlərin “tullantı DNT” iddiasını təkzib etdiyini ifadə etdilər.

1999-cu ildə aparılan bir araşdırma eukariot hüceyrələrdəki zülal kodlamayan DNT-in (digər adıyla ikinci dərəcəli DNT) nüvə daxilində funksional bir struktur olduğunu göstərdi. Bu tədqiqatda kriptofit yosunları (cryptophyta) adlı fotosintez edən təkhüceyrəli canlılar incələndi.

Bu canlıların əsas xüsusiyyəti ölçü baxımından geniş bir müxtəliflik sərgiləmələri idi. Lakin hüceyrələrin fərqli ölçülərdə olmalarına baxmayaraq, nüvə böyüklüyü ilə hüceyrənin (canlının) böyüklüyü arasında həmişə düz mütənasiblik müşahidə edilirdi.

Araşdırmaçılar kodlamayan DNT-in miqdarının nüvənin böyüklüyü ilə mütənasib olduğunu gördülər və nəticəyə gəldilər ki, bu vəziyyət kodlamayan DNT-in daha böyük nüvə üçün struktur cəhətdən lazımlı olduğuna dair bir göstəricidir. Bu yeni araşdırma yaradılış gerçəyini rədd edən tullantı DNT, hətta Dokinzin irəli sürdüyü “eqoist DNT”⁸ kimi anlayışlara çox mühüm bir zərbə oldu. Araşdırmaçılar yazılarını bu cür bitirirdilər:

“Bundan əlavə, ikincil DNT (kodlamayan DNT) nukleomorfun ciddi miqdarda əksikliyi,.. ikincil DNT ilə bağlı “eqoist” və “tullantı” DNT tezislərini təkzib etməkdədir”⁹.

4. Kodlamayan DNT-in xromosomun quruluşu üçün lazımlı olduğu məlum oldu

Kodlamayan DNT-in son illərdə ortaya çıxarılan bir başqa əhəmiyyətli rolu da xromosom quruluşları və funksiyasında “tamamilə zəruri” olması idi. Bu sahədə edilən tədqiqatlar kodlamayan DNT-in DNT-dəki bir çox funksiyanın yerinə yetirilməsini mümkün hala gətirdiyini göstərdi. Belə ki, formaya salınmış quruluş olmadan bu funksiyaların həyata keçirilməsi imkansız idi. Elm adamları kisəli göbələk xromosomlarından birində telomerləri (telomerlər xromosomların hər iki ucunda yerləşən və hüceyrə bölünməsindən sonra müəyyən ölçüdə qısalan DNT-zülal kompleksləridir) aradan qaldırdıqları zaman hüceyrə bölünməsində əngəl törəndiyini gördülər¹⁰. Deməli, telomerlər hüceyrənin sağlam xromosomları zədə almış DNT-dən ayırmasına kömək edirdi. Bu əngəli aşan hüceyrələrdə axırda xromosom itirilirdi. Bu da kodlamayan DNT-yə aid telomerlərin hüceyrənin xromosom sabitliyinin qorunmasında zəruri olduğunu göstərirdi.

5. Kodlamayan DNT-in rüşeymin inkişafındakı rolları ortaya çıxdı

Kodlamayan DNT-in inkişaf mərhələsində gen ifadəsinin (gendəki məlumatın oxunaraq zülal istehsal edilməsi prosesinin) tənzimlənməsində də mühüm rol oynadığına dair dəlillər əldə edildi¹¹. Müxtəlif araşdırmalar zamanı kodlamayan DNT-in fotoreseptor hüceyrələrinin¹², çoxalma bölgəsinin¹³ və mərkəzi sinir sisteminin¹⁴ inkişafında rol oynadığı göstərildi. Bütün bunlar kodlamayan DNT-in inkişaf və embriogenez (rüşeymin inkişafı) zamanı həyati əhəmiyyətli rolları tənzimlədiyini göstərdi.

6. Tullantı DNT kateqoriyasına daxil edilən intronların hüceyrə fəaliyyətlərində həyati əhəmiyyətli rolları olduğu üzə çıxdı

Təkamülçülərin uzun illər tullantı DNT zənn etdikləri, lakin mühüm rolları sonradan kəşf edilən başqa bir növ kodlamayan DNT isə intronlardır. İntronların əsas xüsusiyyəti funksional genlərin içinə keçirilmiş olmalarıdır. İntronlar zülal istehsalı və funksiyaları zamanı seçilərək kənar edilirlər.

Təkamülçülər intronların ilk baxışda zülal istehsalında rol oynamamalarına aldanmış, bunları tullantı DNT olaraq qələmə vermişlər. Halbuki aparılan araşdırmalar intronların çox mühüm həyati fəaliyyətlərdə rol oynadığını ortaya çıxardı. Bu gün intronlar artıq fərqli DNT-lərdən meydana gələn və hüceyrənin canlılığı baxımından həyati əhəmiyyətli rol oynayan kompleks bir qarışıq olaraq qəbul edilir¹⁵.

Məşhur “The New York Times” qəzetinin elm köşəsində yayımlanan bir məqalə intronlarla bağlı təkamülçü yanılmaları ortaya qoyması baxımından diqqətçəkici idi. Kleyborn Rey tərəfindən hazırlanan və “DNT tullantımı, deyilmi?” başlıqlı qısa yazıda intronlar üzərində aparılan tədqiqatların nəticəsi bu cümlələrlə xülasə edilirdi: “İllər boyu edilən araşdırmalar intronların tullantı olmadığını, bunların, əslində, genlərin işləmə şəklinə təsir etdiklərini üzə çıxardı. …intronlar, şübhəsiz ki, aktiv rollar oynayırlar”¹⁶.

“New York Times” qəzetindəki bu yazıda ən son elmi irəliləyişlər işığında intronlar kimi “guya tullantı olan DNT”-in həqiqətdə orqanizmlərə “faydalı” olduğu vurğulanırdı.

Maddələrlə incələdiyimiz bütün bu irəliləyişlər kodlamayan DNT haqqında ən yeni məlumatları ortaya qoymaqla bərabər, çox mühüm bir həqiqəti də gün işığına çıxarmış olurdu. Təkamülçülərin tullantı DNT anlayışı, Even Eyxlerin də ifadə etdiyi kimi, məlumat azlığından qaynaqlanan, uydurma bir anlayış idi¹⁷.

Tullantı DNT əfsanəsinin son istinad nöqtəsi də çökdü: bir “saxta gen”in funksional olduğu məlum oldu

90-cı illərdən etibarən yaşanılan bütün bu mühüm elmi irəliləyişlər tullantı DNT iddiasının məlumatsızlıqdan qaynaqlanan təkamülçü yalnışlıq olduğunu ortaya qoydu. Genlərin içinə keçmiş intronlar və daha uzun sıralar halında birlikdə yerləşmiş təkrarlı DNT kimi “kodlamayan DNT”-lərin əslində funksional olduğu göstərilmiş oldu. Bunlardan əlavə, geridə funksional olub-olmadığı tam məlum olmayan tək bir növ “kodlamayan DNT” qalırdı: “saxta genlər” mənasına gələn “psevdogenlər” (pseudogenes).

Psevdogen mutasiyaya uğramış funksional genlərin funksiyalarını itirərək meydana gətirdikləri DNT parçaları kimi görünən qismlərə təkamülçülərin qoyduqları addır. “Psevdo” (ing. “pseudo”) sözü də “saxta, yalançı” mənasında işlədilir. Psevdogenlərin təkamülçülər baxımından xüsusi yeri olduğu deyilə bilər. Çünki mutasiyaların təkamül meydana gətirəcəyi iddiasının özünü doğrultmaması ilə çətin də olsa barışmış təkamülçülər psevdogenlərə bir növ gözdən pərdə asma vasitəsi kimi bağlanmışdırlar.

Qısaca xatırlamaq lazım gəlsə, canlılar üzərində aparılan saysız-hesabsız təcrübələrdə mutasiyaların təsir əmələ gətirdikləri zaman canlılarda daima genetik məlumat itkisinə səbəb olduqları müşahidə edilmişdir. Bir saatın məruz qoyulduğu təsadüfi çəkic zərbələrinin saatı inkişaf etdirməyəcəyi kimi, mutasiyalar da orqanizmləri heç zaman inkişaf etdirməmiş, başqa bir sözlə, təkamülünə yol açmamışdır. Təkamül nəzəriyyəsi genetik məlumatda artış tələb etdiyi halda, mutasiyalar həmişə genetik məlumatı azaldır, pozurlar.

Nəzəriyyələrinə dəstək olacaq tək bir mexanizmdən belə kasad olan təkamülçülər psevdogenləri xəyali təkamül prosesinin mücərrəd mexanizminin işləməsinə sübut olaraq göstərdilər. Təkamülçülər zülal kodlamayan bu DNT parçalarının dırnaqarası təkamülün molekulyar fosilləri olduğunu iddia etdilər. Bu iddianın tək dayaq nöqtəsi həmin genlərin funksiyasının naməlum olması idi.

Ta ki, 2003-ün may ayına qədər.

Psevdogenlərin işlək olduğunu göstərən bir tədqiqat məşhur “Nature” jurnalının 1 May 2003 tarixli nömrəsində dərc edildi. Araşdırmaçılar “İfadə Edilmiş bir Psevdogen öz Homoloqu olan Kodlayan Genin məlumat RNT-si Sabitliyini Tənzimləyir” (“An expressed pseudogene regulates the messenger-RNA stability of its homologous coding gene”) sərlövhəli məqalələrində təcrübə üçün hazırlanan siçanlarda müşahidə etdikləri vəziyyəti xəbər verirdilər¹⁸. Buna əsasən, bir sıra siçanların makorin1-p1 adı verilən psevdogenləri genetik olaraq dəyişdirildikləri zaman siçanlarda ölümcül mutasiyalar üzə çıxmışdı. Siçanların böyrək və sümüklərinin anormal formada inkişaf etdiyi müşahidə edilmişdi.

Psevdogendəki ardıcıllıqda meydana gələn dəyişikliyin siçanın orqanlarına təsir etməsinin izahı isə açıq idi: bu psevdogen funksiyasız deyildi, lazımlı idi.

“Nature” jurnalında həmin araşdırmanı şərh edən bir məqalədə bu tədqiqatın təkamülün “molekulyar fosilləri” gözüylə baxılan psevdogenlər haqqındakı əksər görüşlərə meydan oxuduğu yazılırdı¹⁹. Yəni bir təkamül əfsanəsi də yıxılırdı.

Psevdogenlərlə əlaqədar funksiya aşkar edildikdən sadəcə üç həftə sonra digər bir məşhur elmi jurnal olan “Science”-da yayımlanan bir araşdırma tullantı DNT anlayışına başqa bir ağır zərbə də vurdu²⁰. Jurnalın 23 may 2003 tarixli nömrəsində yayımlanan araşdırma kodlamayan DNT ilə bağlı yeni bir funksiyanı daha üzə çıxarırdı. Yuxarıda bəhs etdiyimiz bütün irəliləyişlərin fərqində olan təkamülçülər üçün uzun müddət gündəmdə saxladıqları “tullanmalı DNT” anlayışının mənasızlığını qəbul etməkdən başqa heç bir variant qalmırdı. Tullantı DNT anlayışının tullanması vaxtı gəlmişdi. Pensilvaniya Ştatı Universitetindən Voyçex Makalovski tərəfindən qələmə alınan məqalənin başlığı bu dəyişikliyi göstərmək üçün kifayət idi: “Not Junk After All” (“Daha Tullantı Deyil”). Makalovski vəziyyəti belə xülasə edirdi:

“Xüsusilə, təkrarlayan elementlərlə əlaqədar olan Tullantı DNT görüşü 1990-larda dəyişməyə başladı… İndi isə gedərək daha çox sayda bioloq təkrarlayan elementlərə genomik xəzinə olaraq baxırlar. Bu hesabat göstərir ki, təkrarlayan elementlər “tullantı DNT deyil”, eukariotik genomların əhəmiyyətli, birləşdirici komponentləridir. Elə isə, təkrarlayan DNT “tullantı DNT” olaraq adlandırılmamalıdır…”²¹.

Bir vaxtlar tullantı DNT anlayışını və buna əsaslanan təkamülçü spekulyasiyaları tez-tez eşidə bilərdiniz.

Lakin burada bəhs etdiyimiz kimi, darvinistlərin son “rudimentlik” iddiası olan tullantı DNT anlayışı da artıq geridə qaldı. Darvinizmin bu son çırpınışları da əbəs yerə getdi.

Mənbələr:

1. Gretchen Vogel, “Objection #2: Why Sequence the Junk?”, Science, 16 Fevral 2001
2. Wojciech Makalowski, “Not Junk After All”, Science, Volume 300, Number 5623,  23 May 2003
3. http://www.arn.org/docs/odesign/od182/ls182.htm#anchor569108
4. “Does nonsense DNA speak it’s own dialect?”, Science News, Vol. 164 , 24 Dekabr 1994
5. Hubert Renauld and Susan M. Gasser, “Heterochromatin: a meiotic matchmaker,” Trends in Cell Biology 7 (May 1997): ss. 201-205
6. Emile Zuckerkandl, “Neutral and Nonneutral Mutations: The Creative Mix-Evolution of Complexity in Gene Interaction Systems,’ Journal of Molecular Evolution 44 (1997): S2-8.
7. Hubert Renauld and Susan M. Gasser, “Heterochromatin: a meiotic matchmaker,” Trends in Cell Biology 7 (May 1997): 201-205.
8. Eqoist DNT tezisi: təkamülçülərin kodlamayan DNT-in keçdiyi dırnaqarası təkamül yolunu açıqlamaq üçün işlətdikləri bir tezis. Bu hipotez canlıların funksiyasını itirmiş DNT parçaları arasında bir növ rəqabət olduğunu müdafiə edən xəyali iddiadır. Məqalədə də göstərildiyi kimi, kriptofit yosunları üzərində aparılan tədqiqatlarla bu iddia təkzib edilmişdir.
9. Beaton, M.J. and T. Cavalier-Smith. 1999. Eukaryotic non-coding DNA is functional: evidence from the differential scaling of cryptomonal genomes. Proc. R. Soc. Lond. B. 266:2053-2059
10. Sandell LL, Zakian VA. 1994. Loss of a yeast telomere: arrest, recovery, and chromosome loss. Cell 75: 729-739.
11. Ting SJ. 1995. A binary model of repetitive DNA sequence in Caenorhabditis elegans. DNA Cell Biol. 14: 83-85.
12. Vandendries ER, Johnson D, Reinke R. 1996. Orthodenticle is required for photoreceptor cell development in the Drosophila eye. Dev Biol 173: 243-255.
13. Keplinger BL, Rabetoy AL, Cavener DR. 1996. A somatic reproductive organ enhancer complex activates expression in both the developing and the mature Drosophila reproductive tract. Dev Biol 180: 311-323.
14. Kohler J, Schafer-Preuss S, Buttgereit D. 1996. Related enhancers in the intron of the beta1 tubulin gene of Drosophila melanogaster are essential for maternal and CNS-specific expression during embryogenesis. Nucleic Acids Res 24: 2543-2550.
15. R. Nowak, “Mining Treasures from ‘junk DNA “, Science 263 (1994): 608.
16. “DNA; Junk or Not”, The New York Times, 4 Mart 2003
17. Gretchen Vogel, “Objection #2: Why Sequence the Junk?”, Science, 16 Fevral 2001
18. Hirotsune, S., Yoshida, N., Chen, A., Garrett, L., Sugiyama, F., Takahashi, S., Yagami, K., Wynshaw-Boris, A., and Yoshiki, A. 2003. An expressed pseudogene regulates the messenger-RNA stability of its homologous coding gene. Nature 423:  91-96.
19. Lee, J. T. 2003. Molecular biology: Complicity of gene and pseudogene [News and Views]/78 Emile Zuckerkandl, “Neutral and Nonneutral Mutations: The Creative Mix-Evolution of Complexity in Gene Interaction Systems,’ Journal of Molecular Evolution 44 (1997): S2-S8.ature 423: 26-28.
20. “The Birth of an Alternatively Spliced Exon: 3′ Splice-Site Selection in Alu Exons “, Galit Lev-Maor, et al. Science, Volume 300, Number 5623, Issue of 23 May 2003, ss. 1288-1291
21. Science, 23 May 2003

Şərh üçün bağlıdır.