03.05.2016 tarixində kulis.az saytında xalq arasında Hacı Şahin kimi tanınan ilahiyyatçı Şahin Həsənli adından “Təkamül Allahın qoyduğu nizam kimi başa düşülməlidir” adlı bir məqalə  yayımlandı. Məqalədə həm elmi, həm də dini olaraq bir çox  yanlış fikirlər qeyd edilmişdir. Bu məqalədə Şahin Həsənlinin məqaləsində yanlış qeyd etdiyi elmi məqamlara elmi faktlarla, dini məqamlara isə Quran ayələri ilə cavablar verərək məsələyə aydınlıq gətirməyə çalışacağıq.

Məqalədə təkamül iddiasına cavaba keçməmişdən əvvəl Şahin Həsənlinin elmin və dinin məqsədi ilə bağlı iddialarına da cavab verək. Məqalənin 3-cü abzasında belə bir cümlə var: “Bu baxımdan İslama görə, dinin vəzifəsi immanent aləmdəki hadisələri izah etmək deyil, transsendent aləmdən xəbər verməkdir. Pozitivist metodologiyaya əsaslanan elmin araşdırma predmeti isə yalnız maddi aləmdir. Bu baxımdan dinlə elmin predmeti və dili arasında sərhəd çəkilməlidir”. Eyni zamanda, məqalənin 4-cü abzasında: “Fərqlər isə axtarış sahələrindədir – dinin sahəsi qeyb, elmin sahəsi isə maddi aləmdir”,- formasında bir cümlə də qeyd edilir.  Öncəliklə, qeyd edək ki, bu fikirlər həm elmi, həm də dini olaraq yanlışdır. Quranda heç bir ayədə dinin vəzifəsinin sadəcə Allahın qatından, Axirətdən və bu dünyaya aid olmayan aləmdən məlumat vermək olduğu yazılmayıb. Şahin Həsənli isə dinin vəzifəsinin bu dünyadakı hadisələri izah etmək olmadığını iddia edərək, dinin vəzifəsinin sadəcə digər aləm haqqında məlumat vermək olduğunu irəli sürür. Halbuki bu iddia dini olaraq çox yanlış bir izahdır.

Ötən günlərdə dünya mediasında yeni dinozavr növü kəşf edildiyinə dair xəbərlər yayıldı. İlk baxışda elmi kəşfə oxşasa da, bu mövzudakı məqalələrdə məqsəd dinozavrların xəyali təkamülünə dəstək olmaqdır. Həmin xəbərlərdəki “itmiş halqa”nın tapıldığına dair iddialara bu yazımızda cavab veriləcək, təkamülçülərin xəyal gücü və düzəltdikləri saxta fosilin bu yeni nümunəsi analiz ediləcək.

Bu xəbərlərdə ABŞ mənbəli “PNAS” (Milli Elmlər Akademiyası Nəşrləri) elmi jurnalında dərc olunan araşdırmadan bəhs edilir və Özbəkistanda at boyda tirannozavr (Tyrannosaur) fosili tapıntısı izah olunurdu. Bu fosilin nəhəng dinozavrlarla  kiçik  dinozavrlar  arasındakı təkamülə guya şahidlik etdiyi iddia olunurdu. Zəndə o qədər irəli gedilmişdi ki, canlının çəkisi və ölçüləri hesablanmış, necə eşitdiyindən tutmuş ovunu yaxalama qabiliyyəti ətrafında belə spekulyasiyalar edilmişdi. Halbuki həqiqətlər bu deyilənlərdən olduqca fərqli idi: əllərində ancaq canlının beyninin mühafizə edildiyi düşünülən 7 sm ölçüdə kiçik bir sümük fosili var idi.

27/11/2015 tarixində ilahiyyatçı Şahin Həsənlinin Moderator.az saytında müsahibəsi təqdim edilmişdir. Müsahibədə Hacı Şahinin bir çox mövzuda fikirləri qeyd edilmişdir. Lakin bu məqalədə biz müsahibədəki sadəcə təkamül fərziyyəsi və Darvinlə bağlı qeyd olunan fikirlərə münasibətimizi bildirəcəyik.

Öncəliklə, bunu qeyd etmək lazımdır ki, dünyanın hər yerində ilahiyyatçıların, adətən, dünyəvi elmlərlə maraqlanmamasının fəsadları çox böyük olur.  Bu böyük fəsad, əsasən də, ateizm qarşısındakı məğlubiyyət və təslimiyyətlə nəticələnir. Son dövrlər, xüsusilə də, Türkiyədə bir çox ilahiyyatçı ateizm qarşısında qaldıqları çarəsizlikdən, acizlikdən, təslimiyyətçilikdən qaynaqlanan səbəblə, bəzən isə özlərini ateist dairələrə elmə önəm verirmiş kimi göstərmək məqsədi ilə darvinizmin, əslində, dinə zidd olmadığını və hətta Quranda da olduğunu iddia edirlər. Və beləliklə, həm qarşısında çarəsiz qaldıqları ateizm iddialarına cavab verməkdən xilas olurlar, həm də  ateistlərə də öz aləmlərində “elmə önəm verirmiş” kimi bir görüntü verdiklərini zənn edirlər. Bəzi ateistlərə bu “uzlaşma” xoş gəlsə də, ateizmin nüfuzlu adları bəzi ilahiyyatçıların bu təşəbbüslərinin bihudə olduğunu hər fürsətdə dilə gətirirlər.

21 sentyabr 2015-ci ildə Azvision.az saytında “Niyə yuxuda uçur və yıxılırıq?- Elmi Cavab” başlıqlı bir yazı yayımlandı. Bu yazı “elmi cavab” kimi təqdim edilsə də, heç bir elmi əsası olmayan fərziyyələr bir-biri ardınca sadalanırdı. Bu cavab məqaləmizdə sözügedən fərziyyələrə əsl elmi cavabları verəcəyik.

Yazıda məşhur təkamülçü, materialist Karl Saqanın “Cənnətin əjdahaları” adlı kitabında geniş yer verdiyi “üçqatlı beyin” fərziyyəsindən bəhs olunur və başlıqda verilən sual da bu nöqteyi-nəzərdən cavablandırılmağa cəhd edilir. Halbuki elə Karl Saqanın kitabının bütöv başlığı onun iddialarının heç bir elmi dəyəri olmadığını açıq şəkildə ifadə edir: “Cənnətin əjdahaları: İnsan şüurunun təkamülü ilə bağlı spekulyasiyalar” (“The Dragons of Eden: Speculations on the Evolution of Human Intelligence”). Yəni Saqan anatomiya, fiziologiya, neyrobiologiya, antropologiya kimi elm sahələrində aparılmış uzun elmi araşdırmalardan, laboratoriya tədqiqatlarından sonra əldə edilən faktları yox, sadəcə və sadəcə öz fərziyyələrini- spekulyasiyalarını qələmə almışdır. Təbii ki, bu xəyal məhsulu ideyaları bir yerə cəmləyib bunlara iri şriftlərlə “ELMİ CAVAB” deməyin heç bir mənası yoxdur. Bu, sadəcə darvinist təbliğat üsullarından biridir.

Təkamül fərziyyəsinin və ateizmin təbliğatçısı olan azvision.az saytı 5 noyabr 2015-ci il tarixində “Niyə pərvanə özünü oda atır?” adlı məqalə yayımlayıb. Məqalədə güvələrin uçarkən təbii işıq mənbələrini istinad olaraq seçdiyi və bu səbəbdən, eyni bucaq altında hərəkət etdiyi, ancaq şam işığı kimi süni işıq mənbələrini hesablaya bilmədikləri, nəticədə daralan spiralvari uçuş səbəbindən şam işığında özlərini tələf etdiyindən yazılır. Məqalədə iddia olunur ki, güvələr ilk yarandığı dövrdə sadəcə təbii işıq mənbələri var idi, şam işığı kimi insanlar tərəfindən meydana gətirilən süni işıq mənbələri isə yox idi, bu səbəbdən, guya təkamül (!) güvələrə yeni xüsusiyyət əlavə edə bilməyib. Yeni xüsusiyyət əlavə olunmadığı üçün güvələr spiral dövrlər edərək şam işığında yanırlar.

Azvision.az-ın bu iddiası tamamilə abstrakt hekayəyə əsaslanır. Əvvəla,

Biz danışarkən fikirlərimizi nitq sayəsində nizamlı qəliblər və qarşı tərəfin anladığı mənalı ifadələrlə çatdırırıq. Bunların hər biri olduqca ixtisaslaşmış əzələ hərəkətləri və söz sıralaması tələb etdiyi halda, biz bunlara diqqət ayırmırıq. Biz sadəcə söhbəti “arzulayırıq”. 100-ə yaxın əzələnin uyğun şəkildə yığılıb-açılaraq səslər, hecalar və sözlər çıxarması və mübtəda, xəbər, zərflik kimi üzvlərin uyğun zamanda işlədilməsi nəticəsində qarşı tərəfin başa düşdüyü cümlələr ortaya çıxır. Bu qədər kompleks mərhələlərə əsaslanan bir istedadı istifadə etmək üçün bizim “arzulamaq”dan başqa, demək olar ki, heç bir şey etməməyimiz, nitqin bioloji formalarla məhdud istedad olmadığını açıq şəkildə göstərir.

İnsanın danışıq bacarığı təkamül prosesinin xəyali zərurətləri və ya xəyali mexanizmləri ilə izah oluna bilməyən olduqca mürəkkəb qabiliyyətdir. Təkamülçülər çox çalışsalar da, kompleks bir istedad olan nitqin sadə heyvani ünsiyyət formalarından  təkamül keçirdiyi iddialarına dəlil göstərməkdə tamamilə uğursuz olublar.

Bu məqaləmizdə “National Geographic Azərbaycan” jurnalında dərc olunmuş “Elmə qarşı skeptisizm” mövzusu əsasında hazırlanan “İnamsızlıq Dövrü” yazısının bəzi məqamlarını təhlil edəcəyik. Daha əvvəl jurnalda dərc olunan təkamül nəzəriyyəsini dəstəkləyən istiqamətdəki materialların elmi cəhətdən doğru olmadığını etibarlı mənbələrə istinad edərək sübut etmişik. Ona görə də, “National Geographic Azərbaycan” jurnalının bu mövzudakı cəhdləri uğursuz qiymətləndirilir. İndi isə yuxarıda adını çəkdiyimiz yazıdakı söz oyunlarına və elmi yanlışlıqlara bir-bir aydınlıq gətirək.

Elmə skeptik yanaşma nə deməkdir? Skeptisizm və yaxud şübhəçilik hər cür məlumata şübhə ilə yanaşan, hər hansı bir fikrin nədən yarandığını, sübutunu tələb edən, həmçinin

Ötən il media gündəmində qalmış qaradərili nigeriyalı qadının ağdərili uşaq dünyaya gətirməsi hadisəsi milyonda bir ehtimal olsa belə, elm tərəfindən çox sadə şəkildə izahını tapır. İngiltərənin Milton-Kins şəhərində Nigeriya əsilli qaradərili bir qadın ilə ağdərili ingilis olan həyat yoldaşın yaşıl gözlü, ağdərili uşaqları dünyaya gəlmişdi.¹

Həyat yoldaşı Riçard Hovart ağdərili bir ingilis olmasına baxmayaraq, 32 yaşındakı Katerin Hovartın “tamamilə ağdərili irqdən” bir uşaq  dünyaya gətirməsini mütəxəssislər “milyonda bir ehtimal” adlandırıblar. “Daily Mirror” qəzetinə müsahibə verən cütlük 1 iyunda dünyaya gələn oğulları Conahın “dəri rəngini heç diqqətə almadıqlarını, maraqlandıqları yeganə məsələnin onun sağlam olması” olduğunu söyləyiblər. Təəccüblü ana: “bəzi uşaqların doğumdan sonra dəri rəngi dəyişir, amma Conahda belə bir şey olmadı. Həkimlər mənə resessiv bir gen daşıdığımı, övladımın buna görə ağdərili olduğunu söylədi. Ancaq bütün ailəm Nigeriyadadır və bildiyim qədərilə, nəslimdə bir dənə də olsun ağdərili yoxdur”,- deyib.

ATV.az saytında 28 may 2015-ci il tarixində dərc olunmuş bir məqalədə Efiopiyada yeni tapılmış 3,5-3,3 milyon illik nəsli kəsilmiş bir meymuna aid fosil insanın əcdadı kimi göstərilməyə cəhd olunur. Müxtəlif qalıqların adları çəkilərək  verilən cüzi bir informasiya ilə insanın təkamül keçirdiyi təəssüratı formalaşdırılır. Yazıda Australopithecus deyiremeda latınca adı qoyulmuş sözügedən fosildən belə bəhs edilir:

“İndiyə qədər əldə olunan məlumatları nəzərə alsaq, yeni növ də daxil olmaqla, ilk insanların 4 növü olub. Bunlardan ən məşhuru 2,9-3,8 milyon il əvvəl yaşayan və bir zamanlar insanın birbaşa atası olduğu düşünülən “Australopithecus afarensis” növü idi. Daha sonra Keniyada “Kenyanthropus platyops” adlı növ idi. Çadda isə sonradan “Australopithecus bahrelghazali” adı verilən daha bir növ tapılmışdı”.¹

Halbuki yazılanları diqqətlə araşdırsaq adı çəkilən nümunələrin, əslində, insanın təkamül keçirmədiyi yönündə dəlillər olduğunu görərik.

Çarlz Darvin 1859-cu ildə “Növlərin Mənşəyi” kitabını yayımladığı zaman dövrün, demək olar ki, heç bir nüfuzlu alimi kitabdakı fərziyyələri ciddi qəbul etməmişdi. Darvinin təbii seçmə nəzəriyyəsini qəbul etməyən çağdaşları- Riçard Ouen, Qreqor Mendel, Lui Paster kimi daha bir çox məşhur elm adamı xüsusi yaradılışa inanırdılar.

Lakin qısa müddətdə siyasi və ideoloji maraqların himayəyə aldığı təkamül nəzəriyyəsi geniş kütlələrə mənimsədilməyə başlandı. Xüsusilə siyasətə sirayət etmiş “sosial darvinizm” ideologiyası “yaşamaq uğrunda mübarizə”ni, yəni müharibələri təşviq etdiyinə görə, 20-ci əsr diktatura rejimlərinin əlində bayraq olmuşdu. Bu sekulyar, həm də inanca məhəl qoymayan rejimlərin ideoloji əsası da məhz təkamül fərziyyəsi idi.